Kakfa 3

Kafka had vijf jaar lang een relatie per brief met Felice Bauer.
Een opmerking terzijde eerst: de biograaf suggereert dat Felice Bauer door de literaire kritiek niet als een geschikte partner voor Kafka wordt beschouwd, omdat ze intellectueel niet op zijn niveau zou gestaan hebben. Daar heb ik wel enige moeite mee. Felice was een zelfstandige vrouw, met een verantwoordelijke job, die veel las, en eigen opinies vormde. Voor die tijd was ze zeker een ontwikkelde vrouw.
Bovendien verliest men hierbij de simpele werkelijkheid uit het oog dat relaties ontstaan tussen mensen die elkaar ontmoeten. Als Kafka enkel een volwaardige partner zou gevonden hebben in iemand die net als hij een doctorstitel op zak had, dan zou de spoeling voor hem wel heel dun geworden zijn. Bovendien zou hij dan actief op zoek moeten zijn gegaan naar die vrouwen, en dat zie je hem nu echt niet doen.

Heel boeiend is de analyse die Stach maakt van deze brievenrelatie.
In deze analyse verklaart hij o.a. waarom Kafka, die zelf het begrip 'Nähe' blijft herhalen als kernwoord voor datgene wat hij in of door die brieven zocht, het trage medium brief gebruikte om een relatie te vormen en in stand te houden. Stach reflecteert over de rol en het aanzien die brieven in de cultuurgeschiedenis hebben gehad. Hij haalt daarbij andere voorbeelden van beroemde briefwisselingen aan. Hij weidt uit over het feit dat brieven niet alleen een uitdrukking zijn van een relatie, maar tegelijk ook die relatie helpen opbouwen.
In onze tijd, waarin maar heel zelden een echte brief in je brievenbus belandt, lijkt zo'n intense briefwisseling als Kafka en Felice Bauer hadden, heel speciaal, en heel romantisch ook. En niet vergeten dat het hier om brieven gaat die geschreven werden door een schrijver van het formaat Franz Kafka.

Kafka 2

Kafka schreef 'Das Urteil' praktisch in één nacht, aan het begin van een schrijfroes die een hele tijd aanhield. Op de golven van dezelfde roes begint hij daarna aan Amerika, of Der Verschollene.
Koud krijg ik het als ik lees over hoe dit laatste boek tot stand kwam.
Stach is voor mij nu al een meesterbiograaf. Meer dan honderd bladzijden over de jonge Kafka gaan vooraf aan de geboorte van diens eerste meesterwerk, schijnbaar zonder dat er iets gebeurt. We zien Kafka als een neurotische jongeman, constant in de problemen met of ontevreden over zijn te dicht op zijn huid levende familie, zijn job op een verzekeringsbureau, zijn functie als bedrijfsleider, zijn brievenrelatie met Felice Bauer, zijn eigen literaire productie, zijn gezondheid, maar;...  met één absolute zekerheid: dat hij zou schrijven. Daar richtte hij heel zijn leven naar in. Misschien moet je een absolute Kafkabewondering hebben zoals ik om van deze prelude te genieten. Maar deze lange invalsweg is onmisbaar om Kafka's schrijverschap en de eisen die het aan zijn  leven stelde te begrijpen.
En de beschrijving van de geboorte van Das Urteil vind ik adembenemend:

'Es war eine Eruption, die in der Weltliteratur ihresgleichen sucht: Met einem Schlag, scheinbar geschichts- und voraussetzungslos, war der Kafka-Kosmos präsent, schon vollständig möbliert met jenem "kafkaesken" Inventar, das dem Werk eine unverwechselbare serielle Einheid aufprägt: die übermächtige und zugleich 'schmutzige' Vaterinstanz, die ausgehöhlte Rationalität der Perspektivfigur, die Überlagerung des Alltags durch juridische Strukturen, die Traumlogik der Handlung und nicht zuletzt der den Erwartungen und Hoffnungen des Helden stets entgegengerichtete Sog des Erzählflusses.'

Op 'Brief an den Vater' na, is het misschien vijftien jaar geleden dat ik nog iets van Kafka las, maar Stach zet hierboven in een paar forse trekken meteen voor mij weer de hele Kafka-wereld neer.
Ik zou hem wel een dankbrief willen schrijven, die Stach,
Maar het is belange nog niet gedaan.
Wordt nog maar eens vervolgd.